مرگ در شعر رودکی؛ از آگاهی تا آرامش جاودانه
رودکی؛ آغازگر شعر فارسی و حکمت‌سرای زندگی
رودکی، شاعر نابینا و بلندآوازه‌ی سده‌ی چهارم هجری، نخستین سراینده‌ی بزرگ زبان فارسی است. او که در دربار سامانیان می‌زیست، با شعری ساده، صمیمی و حکیمانه، هم شادی را ستود و هم از مرگ گفت. نگاه رودکی به مرگ، نگاهی واقع‌گرا اما آرام است. او نه از مرگ می‌ترسد و نه آن را پنهان می‌کند؛ بلکه آن را بخشی طبیعی از چرخه هستی می‌داند و با زبانی نرم، به ما می‌آموزد چگونه در دل زندگی، مرگ را هم ببینیم.
مرگ؛ حضور خاموش اما همیشگی
❝ هر که آمد به جهان، مرگ بر او می‌تازد / دل مشغولِ جهان مباش که فانی‌ست اساس ❞
رودکی مرگ را واقعیتی خاموش و بی‌صدا اما گریزناپذیر می‌داند. او بی‌هیاهو به ما یادآور می‌شود که دنیا فانی‌ست و هر که پا به جهان گذاشته، دیر یا زود، با مرگ روبه‌رو خواهد شد. این حقیقت، نه برای ترساندن، بلکه برای بیدار کردن دل‌ها بیان می‌شود.
مرگ؛ آینه‌ای برای شناخت زندگی
❝ آن‌چه بینی خوش است، چون بگذرد / مرگ آید و هر خوشی برگذرد ❞
رودکی ما را به تأمل در ناپایداری لذت‌های دنیوی دعوت می‌کند. مرگ در شعر او، آینه‌ای است که زیبایی‌های موقت دنیا را نشان می‌دهد و هشدار می‌دهد که دل بستن به آن‌ها، به‌اندازه همان لحظه‌ها ناپایدار است.
بی‌پایگی مقام و ثروت در برابر مرگ
❝ نه زر ماند، نه تاج و تخت کس / چو مرگ آید، شود خوار هر دو بس ❞
در جهان رودکی، مرگ عدالت‌گر نهایی است. هیچ پادشاهی، هیچ ثروتی، یارای ایستادگی در برابر او را ندارد. مرگ همه را یکسان می‌کند و این یادآوری، آموزه‌ای اخلاقی برای پرهیز از غرور و زیاده‌طلبی است.
آرامش در پذیرش مرگ
❝ چو دانستی که مرگ است انجام کار / مکن بر جهان دل، مکن روزگار ❞
رودکی می‌گوید چون می‌دانی که پایان همه، مرگ است، دل به دنیا مبند. این آموزه، از جنس تسلیم نیست؛ بلکه دعوتی‌ست به سبک‌بال شدن، به زندگی با وقار و وقوف، نه ترس و اضطراب.
مرگ به‌سان خواب؛ بی‌دغدغه و آرام
❝ چه خوش گفت آن خردمند پاک‌دل / که مرگ است بستر، ولی بی‌ملال و غل ❞
در برخی از ابیات، رودکی مرگ را مانند خوابی آرام و بی‌دغدغه تصویر می‌کند. نه با ترس، نه با اندوه، بلکه به‌سان بازگشتی به طبیعت. این تصویر، آرامشی شاعرانه به مخاطب می‌دهد و مرگ را از سایه‌ی تاریکی بیرون می‌آورد.
یاد مرگ؛ انگیزه‌ای برای نیک‌زیستن
❝ مرگ اندیشه کن، اگر مردمی / که با یاد او، به نیکی خری ❞
رودکی معتقد است که یاد مرگ، انسان را به نیکی و پاک‌زیستی سوق می‌دهد. مرگ، دشمن شادی نیست؛ بلکه بیدارباشی برای دل‌های غافل است تا پیش از آنکه دیر شود، خوب زندگی کنند.
رودکی؛ شاعر زندگی با درک مرگ
رودکی با زبانی ساده و ژرف، مرگ را نه دشمن، بلکه آموزگار زندگی می‌داند. او از مرگ برای پند دادن، بیدار کردن، و آرام کردن استفاده می‌کند. نگاه او، نگاه شاعری‌ست که دنیا را دیده، دل بسته، اما هوشیارانه از آن گذشته است. مرگ در نگاه رودکی، پایان نیست؛ بلکه دعوتی به زیستنی آگاه، با دل سبک و دیده‌ای روشن.